Wat zou kunnen zijn → Wat zou moeten zijn → Wat zal zijn

Guy Guypens

16 september 2014: Nieuw boek van Naomi Klein “No-time” (http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2014/09/16/naomi-klein-trekt-klimaatdebat-open).

Het belang van de eco-bewegingen, op verschillende schalen. Pulse is daar ook een van. We hebben in de afgelopen sessies verschillende scenario’s over cultuur als motor voor transitie gemaakt, vandaag maken we een koppeling met eigen praktijken, met de impulsen van de mensen voor transitie en voor het netwerk. De vraag is: Wat kan JIJ doen (voor transitie, voor PULSE, voor cultuur.

Maja Kuzmanovic

Derde visiedag, met een hele zomer tussen jullie vandaag en de PULSE toekomstscenario’s. Er zijn inmiddels veel dingen veranderd - nieuwe regering, nieuw seizoen, begin van de herfst na een record natte zomer. Misschien lijken sommige toekomstbeelden van juni al achterhaald, andere weer meer realistisch en dichterbij. Dat maakt eigenlijk niet uit. Wat belangrijk is, is dat we samen hebben gezien wat de mogelijkheden zijn - in jullie ogen - voor cultuur als motor voor transitie. Cultuur neemt de samengestelde rol op van verzet, troost, marktspeler, proeftuin en/of is strikt genomen geen ‚sector’ meer:

Cultuur is activisme. Ze gebruikt guerillatactieken, zoals ondergronds opereren en infiltratie van de elite en economische reuzen. Dat doet ze om een spiegel voor te houden en te confronteren.

Cultuur houdt de hoop levend door overlevering van verhalen over transitie. Daarmee beoogt ze het evenwicht tussen cultuur en natuur te bewaren of herstellen.

Als marktspeler focust cultuur zich eenduidig op ecologische kwesties. Ze opereert als tussenstap van het economisch groeimodel naar een model waarbij transitiewaarden de boventoon voeren.

Cultuur is een vrijplaats waar nieuwe manieren van leven en werken, die kunnen inspireren en tot voorbeeld dienen, beproefd worden. Daarmee verrijkt ze zowel de cultuur zelf - met nieuwe kunstvormen en betekenissen - als de andere sectoren - met nieuwe manieren en methodes.

Cultuur maakt inherent deel uit van de samenleving. Institutionele kaders zijn tot een minimum herleid. De nadruk ligt op bottom-up initiatieven, informele netwerken en tijdelijke - lokale en translokale - structuren.

Deze samengestelde rol van cultuur nemen we vandaag als uitgangspunt.

Tot nu toe hebben we gesproken over 'wat zou kunnen' gebeuren, ongeacht of het wenselijk is of niet. Vandaag schakelen we over naar 'wat zou moeten' gebeuren, dus we maken onze toekomstvisies 'normatief’: we hechten er jullie waarden en normen aan. M.a.w. we gaan praten over wat jullie WILLEN dat er gebeurt en wat jullie zelf morgen al kunnen doen om de wenselijke toekomst(en) tot stand te brengen.

We gaan beginnen met jullie visies van cultuur als motor voor transitie kritisch te bekijken aan de hand van de uitdagingen en succescriteria die jullie in de eerste twee dagen hebben bepaald. Daarna gaan we kijken wat nodig is om de bekomen principes waar te maken, en maken we een stelsel van mogelijke transitiepaden. Na de lunch wordt het nog concreter: we vragen aan jullie wat jullie persoonlijk kunnen en willen bijdragen opdat cultuur een motor voor transitie is. We eindigen met een bazaar waar we op zoek gaan naar hoe jullie elkaar kunnen ondersteunen en elkaars ideeën en activiteiten kunnen bundelen om een grotere impact te genereren. Onze bedoeling voor vandaag is om jullie toekomstbeelden in het heden te verankeren en de motor voor transitie in gang te zetten al voor dat jullie onze studio verlaten.

Tijdens de eerste twee visiedagen hebben wij acht toekomstscenario’s uitgewerkt. Daarin kwam 'cultuur als motor voor transitie’ op verschillende, elkaar aanvullende en soms overlappende, manieren naar voren. Waar cultuur een motor is voor transitie - volgens de scenario’s - neemt ze de rol op van verzet, troost, marktspeler, proeftuin en/of is ze strikt genomen geen ‚sector’ meer. We vragen jullie nu om deze samengestelde rol van cultuur (als motor voor transitie) te verbinden met de verschillende succescriteria en uitdagingen die jullie eerder formuleerden. De bedoeling is om de visies kritisch onder de loep te nemen en daaruit enkele principes te distilleren.

We doen dit in zes verschillende breakout-groepen, verspreid over onze studio. We hebben niet zo’n strak meubilair als in Kaaitheater, maar een mengeling van stoelen, banken en kussens. Kies de ruimte en de zitgelegenheid uit waar je je het meest comfortabel voelt. Je vindt in elke breakout de geschreven instructies om de discussie te beginnen. Wij zullen nog langskomen om de instructies te verduidelijken.

Beantwoord vanuit de discussie die jullie hadden, de volgende vraag:

Hoe zou de cultuursector zich moeten gedragen om een motor voor transitie te zijn (rekening houdend met de succescriteria en uitdagingen die jullie hebben besproken)? Probeer in een aantal principes uit te drukken wat volgens jullie belangrijk is (bijv. gebruik zelfregulering, produceer geen afval).

Positieve actie:

• Begin met jezelf
• Breng positieve verhalen
• Laat zien dat het werkt
• Gebruik je verbeelding: het kan ook anders
• Creëer situaties waar ervaringen en praktijken ontstaan
• Eet en drink (samen)

Allianties

• Vorm nieuwe allianties
• Praat met elkaar
• Waardeer elkaar
• Wees minder afhankelijk
• Leg complexiteit bloot
• Vind een nieuwe taal als contrast voor markttaal (bijv. gasten ipv klanten, partners ipv cliënten…)
• Streef naar receptiviteit
• Speel de rol van de diplomaat

Diversiteit

• Koester veelheid van praktijken
• stel diversiteit van doelgroepen voorop

Vrijplaats

• zorg voor het vrijwaren van de vrijplaats
• wees ongebonden om te kunnen verbinden

Lokale bronnen

• handel lokaal en transversaal
• Creëer lokale gemeenschappen

Cultuur als een maatschappelijke speler

• Schrijf je niet in in het economisch groeimodel
• Creëer een breder draagvlak voor transitie
• Laat zien dat alternatieve waardesystemen kunnen werken
• Onderzoek nieuwe organisatievormen

Onze volgende opdracht bestaat eruit ons af te vragen wat er moet gebeuren om de principes van transitiecultuur uit de vorige sessie waar te maken. We keren als het ware op onze stappen terug - we beginnen met de principes en werken dan stapsgewijs terug om 'transitiepaden' te maken. Vanuit de toekomst leggen we de stenen terug naar het heden. Wat is er nodig opdat het vooropgestelde principe zich ten volle manifesteert? Wat is de voorwaarde daarvoor? En wat de voorwaarde van die voorwaarde? Zo maken we de beweging van wat wenselijk is, naar wat haalbaar is en, uiteindelijk, naar wat binnen ons eigen bereik ligt. Vanuit de principes bekijken we een aantal mogelijkheidsvoorwaarden, en van daar zoeken we naar concrete praktijken die we vandaag en morgen kunnen implementeren.

Als je eigen praktijk een antwoord is op bepaalde voorwaarden, vragen we je om hem op de door jullie geschetste transitiepaden te plaatsen. (bijv. vernetwerking met andere sectoren → eigen praktijk: transdisciplinaire retraites van organisatie X) Heb je meerdere praktijken die een antwoord op de voorwaarden kunnen zijn, dan kun je ze natuurlijk allemaal een plaats geven op de transitiepaden.

<graphviz dot center 1024 1024> digraph 20131002 {

  bgcolor = "grey95";
  rankdir="BT";
  
  node [shape = doublecircle]; "Allianties, Maatschappelijke speler, Vrijplaats";
  node [shape = box];
  "Allianties, Maatschappelijke speler, Vrijplaats" -> "Andere taal" -> "Het toeeisen van woorden" -> "Praktijk: transitie publicist";
  "Allianties, Maatschappelijke speler, Vrijplaats" -> "Modellen van gedeelde expertise"-> "Andere machtsmodellen: macht is geen dominantie" ->"Praktijk van kinderen die \nzelf schoolpauses bepalen";
  "Allianties, Maatschappelijke speler, Vrijplaats" -> "Heroveren van publieke ruimte";
  "Allianties, Maatschappelijke speler, Vrijplaats" -> "Andere businessmodellen" ->"Co-operatie principe" -> "Breed gedragen gevoel van verandering";
  "Co-operatie principe" -> "Vooroordelen opzij zetten" -> "Praktijk: Faciliteren van groepsgesprekken\ntussen kunstenaars en ondernemers";
 "Andere taal" -> "Die geloofwaardig is";
 "Andere taal" -> "Sluit aan bij wat mensen ervaren" -> "Dingen anders gaan doen" -> "Praktijk: met studenten \nnaar andere wereldsteden";
  }

</graphviz>

<graphviz dot center 1024 1024> digraph 20131002 {

  bgcolor = "grey95";
  rankdir="BT";
  node [shape = doublecircle]; "Allianties";
  node [shape = box];
  Allianties -> "Samenwerking tussen organisaties, mensen…" -> "Gemeenschappelijke visie" -> "Niet alles zelf kunnen/weten" -> "Concurrentie opheffen" -> "Human nature aanpassen" -> "Praktijk: in your face kunst (shock doctrine)";
  "Samenwerking tussen organisaties, mensen…" -> "Concreet doel" -> "Niet alles zelf kunnen/weten";
 "Concurrentie opheffen" -> "Herdefiniëren van waarden" -> "Praktijk: destabiliserende denk & doe retraites";
 "Herdefiniëren van waarden" -> "Praktijk: Subsidiemechanismen (…) stellen";
  Allianties -> "Gelijkheid tussen dingen (mensen, dieren, planten, objecten)" -> Spiritualiteit -> "Praktijk: Taboe op spiritualiteit (speels) doorbreken";
 Allianties -> "Gelijkheid tussen dingen (mensen, dieren, planten, objecten)" -> Zorgzaamheid -> "Besef: Alles is natuur" -> "Kracht van collectieve actie" -> "Nieuwe politieke partijen opzetten";
 Allianties -> "Gelijkheid tussen dingen (mensen, dieren, planten, objecten)" -> "Praktijk: Streven naar ecologisch verantwoorde productiewijzen" -> "Besef: Alles is natuur";
 "Besef: Alles is natuur" -> "Gedrag koppelen aan gevolgen" -> "Ondervinden van risico’s (niet overleven)" -> "Nog meer  natuurrampen" -> "Geen besef/onwetenheid (99%)";
 "Ondervinden van risico’s (niet overleven)" -> "Praktijk: genetologie introduceren" -> "Prematuur besef (1%)";
  }

</graphviz>

<graphviz neato center 700 700> digraph 20131002 {

  bgcolor = "grey95";
  rankdir="TB";
  nodesep=10;
  ranksep=10;
  
  node [shape = doublecircle]; "Lokale bronnen"; 
  "Positieve acties \nen verhaal";
  node [shape = box];
  "Lokale bronnen" -> "Praktijk: Draagvlak gebruiken voor verandering" -> "Tijd & ruimte, \ngeïntereseerde mensen" -> Draagvlak -> "Consequentie ipv Efficiëntie" -> Volgers -> "Communicatie netwerken" -> "Sensibilisering/Actie" -> "1 Trekker - verantwoordelijkheid" -> Visie;
  "1 Trekker - verantwoordelijkheid" -> "Referentiekaders/Levenservaring";
  Draagvlak -> "Praktijk: Doing Nothing / Tijd";
  Draagvlak -> "Praktijk: Detecteren en inspelen";
  "Positieve acties \nen verhaal" -> "Kleine succesverhalen \nen bevestiging" -> "Praktijk: \nVerhaal: Best practices \ndetecteren, \nbekendmaken, \nbenutten" ->  "Tijd & ruimte, \ngeïntereseerde mensen" -> "Niet resultaatgerichte \nfinanciering" -> Vrijplaats;
  }

</graphviz>

diagram 4

Vanochtend hebben we gepraat over wat 'zou moeten zijn', nu is tijd gekomen om nog concreter te denken over wat 'zal zijn'. Om dat te doen, moeten we natuurlijk beginnen met onszelf. Voor de lunch zijn we al begonnen met jullie eigen praktijken letterlijk in beeld te brengen van cultuur als motor voor transitie. In de volgende sessie geven we jullie de tijd om individueel na te denken over wat jullie al doen of gaan doen op de transitiepaden zoals we die eerder geformuleerd hebben. De bedoeling is dat je je heel eerlijk afvraagt wat voor jou nu mogelijk is om te doen, wat je wenselijke toekomstbeeld dichterbij kan of zal brengen? Niet volgend jaar of over tien jaar, maar vanaf morgen al.

Denk na over de volgende vragen:

• Wat kan jij morgen al doen om zelf een motor voor transitie te zijn?
• Wat kan je zelf initiëren en implementeren?

Als cultuur een motor voor transitie moet worden…

• Wat heb jijzelf te bieden?
• Wat of wie heb je nodig?

(schrijf je aanbod/noden op verschillende post-its - één per post-it. geen probleem als je niks kan bedenken)

De volgende taak is om onze aanbiedingen en noden naast elkaar te leggen en te zien wat er gebeurt. We nodigen één van jullie uit om te beginnen met een aanbod. Wie daarop kan aansluiten (met een nood of een aanbod), stapt naar voren en plakt haar/zijn post-it in de buurt van de eerste. Als niemand zich bij je aanbod aansluit, ga je gewoon door met een andere nood of aanbod van jezelf.

Clusters:

Tijd

• tijd en geld
• tijd en adem
• tijd en geld
• experimenteren met andere waardesystemen
• lange termijn denken stimuleren = lange termijn investering

Goesting

• mensen enthusiasmeren
• zin voor actie en energie
• veel voeling met wat er leeft in andere sectoren en bij de mensen

Netwerk en samenwerkingen

• Samenwerkingen opzetten
• Hoe kunnen we brede allianties creëeren
• Netwerken rond duurzaamheid, handwerk
• Platform creëeren waar mensen andere mensen inspireren en prikkelen
• Verbinding/Connectie met jongerenorganisaties en studenten
• Forum waar thema's en praktijken zichtbaar gemaakt worden
• Transitieforum Fiets van Troje
• Creatieve en alternatieve Stad Gent
• Lerend netwerk
• Praktijk en theorie
• Grensoverschrijdende/interdisciplinaire samenwerking / Enough Room for Space
• Instituut (positie, openheid)
• Horizontale organisatie
• Transitiefestival
• Kunst in openbare ruimte @ Z33

Leerprocessen

• Alternatieven leer en creatieprocessen
• Projecten van Sociale Innovatiefabriek
• Uitdiepen en definieren van genetologie
• Praktijken en voorbeelden om uit te leren
• Sparring partners, een klankbord om praktijken mee te evalueren en versterken
• Creativiteit
• Nood aan feedback/respons/interactie

Nieuwe ideëen

• Changing mindsets via kunstwerken en presentaties
• Open Mind
• Kleine ode aan de krokodil
• Nieuwe ideeën mee vormgeven
• Inspiratiebronnen (v.b. databank met praktijken in binnen en buitenland) → Best practices (PULSE)

Erfgoed en ambachten

• Culinaire geschiedenis
• Erfgoednetwerk en kennis
• Onderzoeksresultaten uit bevraging werkveld
• Facilitator: acties, vorming… / dialoog, diplomatie

Strategiën en meetinstrumenten

• impactmeting sociale innovatiefabriek en PULSE
• meetinstrumenten
• strategiën om te multipliceren

Alternatieve businessmodellen

• Flexibel denkende veranderingsgerichte manager met uitgebreide ervaring in huidige economie
• Uitbreiding netwerk naar bedrijfswereld
• Contacten delen tussen sectoren

Commons, geld en overleven

• Leemtes overbruggen tussen commons en overleven
• meer veiligheid (financieel, mentaal, gelijkgezinden die elkaar oppeppen)
• risico en durf (meer op de weegschaal leggen)
• 50.000 EUR subsidie voor duurzame mobiliteit

Specifieke vaardigheden/middelen:

• schrijven en conceptueel
• taal
• lezingen en seminaries
• werkkracht
• transitiebibliotheek
• tuinieren en fruitbomen planten

De laatste cocreatieve sessie van de visiedagen. De inhoud van de sessie is door de deelnemers zelf bepaald, in een “open space”: de sessie begint met een leeg schema van beschikbare ruimtes. De deelnemers met een idee of initiatief uit de vorige sessie wilden bespreken, gaven een titel aan de discussie, schreven hem op een post-it en plakte de post-it op het schema bij de ruimte waar ze de discussie wilden voeren. Anderen kunnen zich bij de verschillende discussies aansluiten. Aan het eind van de sessie was de bedoeling om een aantal concrete plannen te hebben om de eerste steen van een of meerdere transitiepaden te leggen.

Vier gekozen gespreksonderwerpen:

• De nieuwe ondernemer
• Samenwerking kunst-economie
• Welke concrete stappen zijn er nodig voor een “lerend” netwerk
• Genetologie - de leer der eerste dingen & terugkijken vanuit de toekomst naar nu

…

…

…